พืชมีพิษ สาวน้อยประแป้ง

สาวน้อยประแป้ง

ชื่อวิทยาศาสตร์ Diffenbachid picta Schott
ชื่อพ้อง : Dieffenbachia seguine (Jacq.) Schott, Dieffenbachia maculata (Lodd.) G.Don, Arum seguine Jacq.,Caladium maculatum Lodd.,Caladium seguine (Jacq.) Vent.,Caladium seguine (Jacq.) Vent. Maculatum Sims
วงศ์ : Araceae
ชื่ออื่นๆ : ว่านหมื่นปี ช้างเผือก ว่านพญาค่าง อ้ายใบก้านขาว บ้วนมีแช ว่านเจ้าน้อย มหาพรหม อ้ายใบ Dumb cane
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ เป็นไม้ล้มลุกมีลำต้นตรง ใบเดี่ยวเรียง สลับ รูปไข่แกมขอบขนานแกมวงรี ปลายใบแหลม โคนใบรูป ลิ่มถึงรูปหัวใจ มักมีลายประสีเขียวและขาว ก้านใบมีกาบ ดอกช่อ มีกาบออกที่ซอกใบ ผลแบบกล้วยสีแดง เมล็ดเรียบ รูปทรงกลมถึง ทรงรูปไข่ (1)

พันธุ์ไม้ต่าง ๆ ในประเทศไทยมีมากมายหลายหลากชนิด ทั้งที่เป็นคุณและเป็นโทษ มียาหลายประเภทที่สกัดได้จากสมุนไพร ซึ่งมีประโยชน์มากมายในการรักษาโรค ในทางกลับกันก็มีพืชหลาย ชนิดที่เป็นพิษต่อสิ่งมีชีวิต ซึ่งต้นสาวน้อยประแป้งยังจัดเป็นพืชพิษ ชนิดหนึ่งที่มีอันตรายต่อสิ่งมีชีวิต ปกติพืชชนิดนี้ไม่ใช้เป็นอาหาร แต่หาง่ายและมีขึ้นอยู่ทั่วไป เนื่องจากใช้เป็นไม้ประดับ ในอดีตเคย ใช้ใบแก้เคล็ดบวมและรักษาโรคไขข้ออักเสบ ทั้งต้นระคายผิวหนัง จึงใช้ทำให้เลือดมาเลี้ยงมากขึ้น รักษาโรคไขข้ออักเสบและแก้โรคลม จับโปง และปัจจุบันต้นสาวน้อยประแป้งเป็นไม้ประดับที่ปลูกเพื่อ ความสวยงามตามบ้านเรือน

ตัวอย่างผู้ป่วย

ผู้ ป่วยชายไทยคู่อายุ 38 ปี รับราชการเป็นทหาร มีภูมิลำเนาอยู่ในกรุงเทพฯ ก่อนมาโรงพยาบาล 1 ชั่วโมง อาการน้ำลายฟูม พูดได้แต่เป็นเพียงเสียงที่ออกจากลำคอเท่านั้น ริมฝีปากบวม ผนังกระพุ้งแก้มบวม ลิ้นบวมโตคับปาก ลักษณะผิวลิ้นมีสีขาว กลิ่นเหม็นเล็กน้อย อ้าปากได้ลำบาก ร้อนไหม้และเจ็บปวดบริเวณริมฝีปาก ช่องปากและในลำคอ หายใจไม่ออก ไม่พบอาการแคลเซียมในเลือดต่ำ แม้เคยมีรายงานว่า ผลึกแคลเซียมออกซาเลทสามารถทำให้ระดับแคลเซียมในเลือดต่ำได้ อาจเป็นเพราะปริมาณผลึกแคลเซียมออกซาเลทในผู้ป่วยรายนี้ไม่สูงพอที่จะทำให้ เกิดอาการแคลเซียมในเลือดต่ำ จากการซักประวัติทราบว่า ผู้ป่วยเคี้ยวและกลืนใบและลำต้นของต้นสาวน้อยประแป้งลงไปหลายคำเนื่องจาก สภาพมึนเมา เมื่อ 5 วันก่อนผู้ป่วยมาโรงพยาบาล อาการที่เกิดขึ้นจึงค่อนข้างรุนแรง (2)
ผู้ป่วยเด็กชายอายุ 13 ปีชาวจีนได้รับยางของต้นสาวน้อยประแป้งกระเด็นเข้าตาข้างซ้าย ทำให้เกิดอาการเจ็บปวดอย่างรวดเร็วและรุนแรง เมื่อมาถึงโรงพยาบาลปรากฎว่า ไม่สามารถลืมตาข้างซ้ายได้เลย เมื่อตรวจดูตาพบว่า cornea มีรอยปุ่มขึ้นมา (3)
และรายอื่น ๆ ที่รับประทานต้นสาวน้อยประแป้งเข้าไป พบว่ามีอาการเผ็ดร้อนในปาก การบวมของข้างแก้ม ลิ้น เพดานและหน้าบวม พูดไม่ชัด บางรายถึงกับเสียงหายไป อาการบวมและปวดมีมากจนกระทั่งกลืนอาหารไม่ได้ และบางครั้งจะมีอาการระคายเคืองทางเดินอาหาร แต่ไม่มีผลต่อไตหรือทำให้ชัก การสัมผัสกับผิวหนังอาจมีอาการแพ้เป็นผื่นบวมแดง อาการบวมจะเริ่มลดลงในวันที่ 4 และเกือบหมดไปในวันที่ 12 แต่อาการปวดจะยังคงมากอยู่ จนถึงวันที่ 8 อาจเกิดแผลที่ลิ้นและข้างแก้ม ตลอดจนทางเดินอาหารส่วนอื่น ๆ ด้วย (4)

สารที่ทำให้เกิดพิษ

ต้นสาวน้อยประแป้ง คือ ผลึกแคลเซียมออกซาเลท (calcium oxalate) อยู่เป็นจำนวนมาก (5) โดยอยู่ในรูปที่เป็นผลึกรูปเข็ม มีอยู่ทั้งในใบ ลำต้นและหัวใต้ดิน เป็นสารที่ไม่ค่อยละลายน้ำ นอกจากนี้ยังมีสารจำพวกโปรตีน (protoanemomine) (8)

อาการพิษ

ผลึกแคลเซียมออกซาเลท (calcium oxalate) ในสาวน้อยประแป้ง ซึ่งเป็นผลึกรูปเข็มนี้จะทิ่มแทงผิวหนังทำให้เกิดการระคายเคืองทางเดินอาหาร โดยเฉพาะอย่างยิ่งในปาก และลำคอ (6,7,8,9,10,11) เมื่อรับประทานต้นสาวน้อยประแป้งเข้าไปจะรู้สึกเจ็บปวด ร้อนที่ลิ้น และในเยื่อบุช่องปาก (5,6) ข้อสำคัญคือสารนี้รวมตัวได้ดีกับแคลเซียม ทำให้เกิดภาวะ แคลเซียม ในเลือดต่ำ (2) ซึ่งมีผลต่อการทำงานของหัวใจ กล้ามเนื้อลาย ระบบประสาทส่วนกลาง การสัมผัสถูกยาง ทำให้เกิด อาการบวมแดงได้ (2,7) และนอกจากนี้ยังมีสารจำพวกโปรตีน (protoanemomine) ทำให้ปาก ลิ้นและคอบวม พองเป็นตุ่มใส อีกทั้งยังทำให้กลืนลำบากอีกด้วย (6)

การรักษา

เพื่อลดอาการปวดอาจต้องให้ยาระงับปวดจำพวก meperidine (demerol) ล้างปากและรับประทานสารละลาย aluminium magnesium hydroxide 1 oz ทุก 2 ชั่วโมง อาจให้พวก steroid แต่ฤทธิ์ในการเป็น antihistamine ไม่ค่อยได้ผล อาจจำเป็นต้องให้น้ำเกลือ
ถ้ากรณีเพียงแต่เคี้ยวไม่ได้กลืนพืชลงไป รักษาโดยการใช้น้ำชะล้างปากและคอ เพื่อบรรเทาอาการปวดร้อนไหม้ที่ลิ้นและเยื่อบุช่องปาก อาจรับประทานยาแก้ปวดและยาแก้อักเสบอาการจะอยู่เพียง 2-3 วันก็สามารถรับประทานอาหารอ่อน ๆ ได้ (7)
ท ในกรณี cornea มีรอยปุ่มขึ้นมา โดยทั่วไปอาการจะหายไป 3-4 อาทิตย์ แต่ถ้าให้ 1%ethyl morphine และ 2%disodium edetate จะช่วยให้อาการดีขึ้น โดย 1%ethyl morphine จะช่วยทำให้ permeability ของ cornea ดีขึ้นและ 2%disodium edetate จะช่วยละลายผลึกแคลเซียมออกซาเลททำให้แผลหายเร็วขึ้น โดยใช้เวลารักษาเพียงครึ่งเดียว (3)
ในกรณีที่ผิวหนังถูกยางควรให้การรักษาโดยการล้างด้วยน้ำสบู่หลาย ๆ ครั้ง เพื่อเจือจางสารพิษที่ผิวหนัง (4)
แม้ว่าอาการพิษที่เกิดจากต้นสาวน้อยประแป้งจะพบได้ไม่บ่อยนัก แต่ต้นสาวน้อยประแป้ง จัดเป็นพืชที่หาง่ายและขึ้นอยู่ทั่วไป โอกาสที่จะเกิดการสัมผัสยางหรือรับประทาน พืชต้นนี้เข้าไป โดย รู้เท่าไม่ถึงการณ์อาจเกิดขึ้นได้ จึงควรที่จะระมัดระวัง